Iedere maandagnamiddag verzamelt in de Kunstacademie van Geraardsbergen een groep volwassenen voor Koyemba, het koor van het sociaal artistiek project (SAP). Het project richt zich op mensen in kwetsbare situaties: mensen in armoede, mensen met een fysieke beperking en anderstalige nieuwkomers, van alle achtergronden en leeftijden. Door financiële drempels weg te werken bereikbaarheid te verhogen en op maat begeleiding ontplooien deelnemers zich artistiek in zang (koor), beeld of woord (acteren voor theater). De werving gebeurt via welzijnsorganisaties, scholen en mond-tot-mondreclame. Een verhaal over toegankelijkheid.
Wij ontmoetten Alexander Vermoere opbouwwerker aan de kunstacademie in Geraardsbergen en Katelijne De Winter, beleidsmedewerker bij SAAMO Oost-Vlaanderen.
Wie zijn de belangrijkste partners binnen het sociaal artistiek project (SAP) van de Kunstacademie?
Katelijne: ‘De Kunstacademie van Geraardsbergen, de stad Geraardsbergen en SAAMO Oost-Vlaanderen. SAAMO werkt vanuit acht erkende vzw’s: in de vijf Vlaamse provincies en in de steden Antwerpen, Brussel en Gent. Ze richt zich op buurtontwikkeling en innovatief projectwerk samen met mensen die sociale uitsluiting ervaren. Ze zet zich in om mensen te versterken, bijvoorbeeld door het verbeteren van het sociale netwerk en de maatschappelijke participatie van deze mensen in de samenleving. Daarnaast werkt ze aan concrete en duurzame oplossingen in beleid en regelgeving. Het project met de Kunstacademie in Geraardsbergen is specifiek voor deze regio. In andere regio's richt SAAMO zich op andere projecten, zoals onderwijs, de woonproblematiek, betere sociale bescherming, enzovoort. Een soortgelijke samenwerking met een academie in andere steden ken ik niet.'
Het project in Geraardsbergen ontstond in 2021. Wat is het voornaamste doel?
Alexander: ' We willen de toegankelijkheid naar onze academie verhogen. Door drempelverlagend te werken trachten we mensen kennis te leren maken met de academie en ze warm en klaar te maken voor een traject binnen onze reguliere werking. Zo proberen we als academie ons steentje bij te dragen aan de maatschappij en ervoor te zorgen dat we ook meer en meer een afspiegeling vormen van de diversiteit binnen onze maatschappij.
Het project ontstond doordat er destijds in de Kunstacademie van Geraardsbergen iemand werkte die de werking van SAAMO goed kende. Zij zag het belang van samenwerking in om de toegankelijkheid en ouderbetrokkenheid te vergroten, gesteund door de directie. Zo is er het sociaal artistiek project (SAP), waarvan het koor Koyemba deel uitmaakt, maar evenzeer kunnen cursisten een jaar beeld of woord volgen. Verder tekenen we ook beleid uit rond andere vragen: Hoe communiceer je met volwassenen als ouders, hoe zorg je voor een goede ouder- schoolsamenwerking, hoe kunnen we ouders welkom heten in de klassen.'
Als ik het goed begrijp, zorgt de Kunstacademie voor uren, leerkrachten en een locatie en bezit SAAMO de know how over de doelgroep.
Katelijne: ‘Zo kun je het samenvatten, inderdaad. De Kunstacademie van Geraardsbergen kiest er bewust voor om uren en leerkrachten in te zetten voor het sociaal artistiek project op maandag. En de rol van SAAMO is daarbij essentieel: de organisatie hielp het project vorm te geven en een toegankelijk model bedenken, vooral op het gebied van sociaal en educatief werk. SAAMO coacht bovendien ook de docenten en vrijwilligers die betrokken zijn bij de lessen van het SAP.’
Het klinkt mooi, zo’n sociaal-artistiek project in een academie, maar hoe kom je ertoe dat deze mensen, die vaak in moeilijke situaties verkeren, daadwerkelijk een stap binnen zetten, in jullie gebouw, bijvoorbeeld op maandagnamiddag?
Katelijne: ‘Je steekt wel tijd in het werven van de cursisten. Alexander bezoekt de wijkcentra, voedselverdeelcentra, welzijnsorganisaties in de buurt en spreekt mensen persoonlijk aan over het aanbod. Hij zorgt ervoor dat alle medewerkers van CAW (Centrum voor Algemeen Welzijnswerk) hem kennen, zodat een hulpverlener Alexander vlot vindt als hij een cliënt over de vloer krijgt met een bepaalde interesse. Alexander gaat ook op bezoek bij centra voor volwassenonderwijs (CVO), en bij het centrum voor basiseducatie (Ligo) in Geraardsbergen. We leggen overal in de gemeente flyers op de belangrijke plekken. En verder spreken we ook veel met de deelnemers zelf natuurlijk, zij brengen soms ook nieuwe leerlingen aan. Als we merken dat er praktische drempels spelen, proberen we die op maat weg te werken. Fysieke nabijheid, in al haar vormen, dat werkt.’
Het aanbod is niet volledig gratis, maar 20 euro voor een jaar is betaalbaar voor jullie doelgroep.
Alexander: 'Dat klopt: het aanbod is toegankelijk voor mensen in armoede via lokale kortingssystemen, zoals de vrijetijdspas. Je krijgt zo’n pas als je leefloon ontvangt, recht hebt op verhoogde tegemoetkoming van medische kosten of in schuldbemiddeling zit. Al die doelgroepen bevolken ons project.
We proberen het project ook aantrekkelijk in te bedden. De deelnemers voor koor, beeld en woord komen op maandagnamiddag om 12:30 uur aan en eten dan samen. Die lunch wordt verzorgd en gefinancierd dankzij een samenwerking met het stedelijk wijkcentrum. Om 13:30 uur starten de sessies. Een uur later is er een korte koffiepauze en dan wordt er nog tot 15:30 uur gewerkt. Het sociale aspect is voor veel deelnemers ook belangrijk, precies omdat ze op allerlei vlakken uitsluiting ervaren.'
Tegelijkertijd hopen jullie natuurlijk dat er deelnemers doorstromen naar jullie reguliere aanbod in de Kunstacademie. Hoe verloopt dat?
Alexander: 'Als je overstapt naar het reguliere aanbod, praat je over andere prijsstructuren. Maar ook daar zijn er mogelijkheden voor kortingen: leerlingen met een vrijetijdspas betalen slechts één vierde van het inschrijvingsgeld. In de praktijk kwam dat voor volwassenen in 2024-2025 neer op 94,75 euro per jaar of 40,25 euro per jaar, al naar gelang je situatie.'
Alexander: 'We pakken de doorstroom persoonlijk aan. Cursisten kunnen drie jaar deelnemen aan het koor, of aan de andere opleidingsonderdelen van het SAP. Regelmatig spreek ik met de deelnemers over hun traject, en na drie jaar bekijken we wat het vervolg kan zijn. We bespreken met hen de interesses en mogelijkheden voor de toekomst, ook buiten de Kunstacademie. Er zijn namelijk ook tal van andere koren in de buurt van Geraardsbergen die open staan voor nieuwe leden.'
Alexander: 'Verleden jaar hadden we 42 deelnemers in het SAP waarvan er 7 naar een regulier traject doorgestroomd zijn omdat ze al drie jaar les volgden. Ongeveer de helft van hen volgt nu ‘Spreken en vertellen’, een laagdrempelige cursus binnen het reguliere aanbod, die ook overdag georganiseerd wordt omdat dat voor deze kwetsbare groep de toegankelijkheid verhoogt. De cursus wordt door twee docenten gegeven, waarvan er ook eentje in het SAP les geeft. Zo blijft alles een zekere bekendheid houden en voelt het vertrouwd aan.'
Katelijne: 'Het ontmoetingsaspect voor de deelnemers aan de maandagnamiddagactiviteiten is doorheen de jaren steeds belangrijker geworden. De deelnemers leren elkaar kennen. Bij de doorstroom valt dat groepje natuurlijk uit elkaar. Anderzijds is een deel van onze deelnemers ook echt klaar om een volgende stap te zetten buiten de beschermde omgeving van het SAP. Als ons project kan bijdragen tot meer diversiteit in de artistieke vrijetijdsbeleving zowel binnen als buiten onze Kunstacademie, hebben we onze drempelverlagende en toeleidende rol gespeeld en is onze missie geslaagd.'
Paulien Vanovermeire leidt Koyemba
Er zijn 19 inschrijvingen voor het koor dit jaar. Hoe ga je met hen aan de slag?
Paulien: ‘In het begin wisten de groep en ik niet goed wat we van elkaar moesten verwachten. Zelf ben ik klassiek geschoold en door de diversiteit van de groep is het niet evidient om meteen het juiste repertoire te vinden. Ik heb dan ook naar hen geluisterd en hen gevraagd zelf een lied mee te brengen. Zo hebben we in het Chinees, Oekraïens en Afrikaans gezongen. Daarnaast zorg ik ook voor genoeg muziek in het Nederlands zodanig dat het zingen de taalverwerving kan stimuleren. En ja, we zingen zeker ook eenvoudig meerstemmig.’
Hoe ervaar jij de samenwerking met de Kunstacademie en SAAMO?
Paulien: 'De inbedding in de Kunstacademie biedt veel voordelen. Ook al zijn we een kleine groep, we kunnen altijd aansluiten bij bestaande ensembles in de academie, en toewerken naar toonmomenten, projectweken of de dag van het DKO, waardoor de cursisten het plezier van optreden ook kunnen ervaren.
Een vaste vrijwilligster ondersteunt mij bij elke repetitie. Dat is een grote meerwaarde en zorgt voor vertrouwdheid. Zij zorgt dat de catering vlot verloopt en slaat een praatje met de koorleden. Maar zij gaat ook persoonlijk langs bij de afwezigen en ondersteunt hen als er praktische drempels zijn. Zo iemand is goud waard.’
