Koormuziek geschreven door leerlingen DKO, je komt het niet zo vaak tegen. Vanaf 7 mei 2023 verspreidt Koor&Stem via Koorklank.be een reeks interessante koorwerken die tot stand kwamen dankzij de investering en ondersteuning van KADE Deinze en STAP Roeselare in het Young Composers Project.
Enthousiast ontvangt Nicolas De Cock ons in KADE, of Kunstacademie Deinze dat sinds 2017 in een nieuw gebouw huist. Veel beton, staal, glas en hout zorgen voor een aangename akoestiek en de grote vertrekken en gangen schenken ook mentale ruimte. Voor interessante ideeën als het Young Composers Project. Een gesprek met Nicolas De Cock (leraar compositie KADE Deinze, componist), Hans Helsen (leraar compositie en koor STAP Roeselare, zanger, muziekpedagoog, componist), Anna Nuytten (leraar zang en koor STAP Roeselare, zangeres bij MAVIS), grondleggers en ambassadeurs van het project.
Hoe ontstond het Young Composers Project voor koormuziek?
Nicolas De Cock: 'Ik geef al geruime tijd compositie in de Kunstacademie Deinze (KADE). De composities van mijn leerling-componisten worden regelmatig uitgevoerd op toonmomenten in samenwerking met instrumentklassen. Dat is erg leerrijk: onze leerlingen leren dat niet alles zomaar klinkt zoals je het in je hoofd gedacht had. Vaak komt de focus op instrumentale muziek te liggen. Dat is niet vreemd. In een muziekacademie zijn er veel verschillende soorten instrumentklassen tegenover één zangklas. Onze leerlingen compositie komen daardoor ook vaak uit een instrumentale achtergrond. Zo blijft het vocale een blinde vlek. Afgezien van een klasopdracht rond een haiku op muziek zetten, ging het voorlopig niet.
En dus broedde ik op een vocaal compositieproject, voor amateurkoren, maar met - in de laboratoriumfase - een uitvoering door een groep professionele zangers. Dat vraagt natuurlijk een financiële investering, te groot voor één muziekacademie met een tiental leerlingen die in aanmerking komen voor het project. Interessanter wordt het als je die kosten kan spreiden, wisselwerking kan bewerkstelligen én het resultaat kan delen, door met andere partners samen te werken, idealiter zelfs een andere muziekacademie. Ik zocht een collega-compositieleraar die naast componist ook zanger is én pedagoog is, zodat de verschillende invalshoeken van het project kwalitatief ondersteund zouden kunnen worden. Dat bracht mij bij Hans Helsen. Hij was meteen enthousiast over het project. Net zoals Dirk Lievens, directeur van de Stedelijke Academie voor Podiumkunsten (STAP) Roeselare en Geert Dhondt, directeur van KADE trouwens. Tussen de directies van beide academies bleek er een groot vertrouwen en goesting om samen te werken. Het betekende de start van een nieuw project en tevens een gedreven inhoudelijke, logistieke en financiële investering van de besturen van beide muziekacademies om dit project te laten slagen.'
Ankermomenten doorheen het lesjaar
Wat houdt het project precies in?
Nicolas De Cock: 'Het Young Composers Project is een traject in verschillende fases, waarbij de leerlingen doorheen het schooljaar via een aantal ankermomenten werken naar een afgewerkt koorwerk aan het einde van het lesjaar.'
Hans Helsen: 'Aan de hand van een inleidende handleiding met aandachtspunten en richtlijnen ‘Hoe schrijf ik voor koor’ gingen de leerlingen aan de slag. De eerste horde daarbij was het zoeken van een tekst, waarna de eerste schetsen op papier volgden. Begin december organiseerden we dan een eerste uitwisseling waarbij ik naar Deinze ging en Nicolas naar Roeselare trok om die vroege aanzetten te bekijken. Dat externe oog werkte soms confronterend, maar bleek altijd leerrijk. Na dat eerste contactmoment gingen de leerlingen aan de slag met de feedback om zo een eerste volledige versie te realiseren tegen de leessessie in februari met het professionele ensemble MAVIS.'
'Het toeval wil namelijk dat, toen Nicolas mij in mei 2022 contacteerde met zijn projectidee, ik quasi gelijktijdig met een aantal collega-zangers plannen smeedde voor de oprichting van MAVIS, een nieuw vocaal ensemble. Met MAVIS willen we de drempel voor vocale muziek in zijn breedheid verlagen door programma’s te brengen waarbij we veel muzikale genres en stijlen combineren en waar nodig volledig loskomen van de partituur om de communicatie met een publiek eenvoudiger te maken. Tegelijkertijd benadrukken we in onze visie – en dat is belangrijk in deze context - ook het engagement om niet enkel de drempel te verlagen voor een publiek, maar ook voor jonge componisten.'
VAN BIJ DE START PROFESSIONEEL OMRINGD
Jullie nieuwe ensemble bleek dus perfect te passen bij het opzet van dit project.
Hans Helsen: 'Absoluut, wij zouden het luik uitvoering en feedback vanuit het werkveld op ons nemen. Door de leessessie met MAVIS kregen onze leerling-componisten de mogelijkheid om hun werk te horen en de feedback van de uitvoerders verder te verwerken. Die kansen krijgen professionele componisten meestal niet.
Anna Nuytten: 'MAVIS focust bewust ook op dat educatieve luik. De uitzonderlijke combinatie van het feit dat alle leden van MAVIS leerkrachten zijn en een pedagogisch traject achter de kiezen hebben, geeft ons de mogelijkheid om op een heldere en empathische manier feedback te geven.'
Nicolas De Cock: 'En dat was precies wat ik zocht: zangers die snel een partituur kunnen lezen, tegelijkertijd ook gericht feedback geven, kunnen benoemen waar het probleem ligt en dat correct kunnen communiceren, een troef voor dit traject.'
Een ensemble als MAVIS dat snel een partituur kan lezen en gericht en helder feedback geeft, is een troef voor dit traject.
MAVIS bestaat uit vijf zangers. Was het de bedoeling dat de leerling-componisten voor die vijfstemmige professionele bezetting zouden schrijven?
Anna Nuytten: 'Nee. Zoals Nicolas al aangaf, schuift het project een professioneel ensemble naar voren tijdens de laboratoriumfase, maar ligt de focus op het componeren voor amateurkoren. Zodanig dat de leerling-componisten muziek kunnen schrijven die op het einde van de rit ook levensvatbaar is, meer kansen heeft om gezongen te worden (er zijn meer dan 1000 amateurkoren in Vlaanderen) en de leerling-componisten de kans geeft om in een normaal creatieproces betrokken te worden. De leden van MAVIS stellen zich daarbij flexibel op. We zijn een vijfstemmig ensemble met 2 vrouwenstemmen en 3 mannenstemmen, waaronder een professionele pianist. Dat betekent dat de leerling-componisten konden kiezen om te schrijven voor kinderkoor, vrouwenstemmen, mannenstemmen, drie-, vier- of zelfs vijfstemmig gemengd volwassenkoor, met of zonder piano. Bij de leessessie beoordeelden we de composities steeds als koorwerken, niet als composities voor vocaal kwintet.
DE LEESSESSIE, EEN EYEOPENER
Tijdens die leessessie in februari werd de inbreng van MAVIS belangrijk. Hoe verliep die sessie?
Hans Helsen: 'We hebben toen aan de lopende band fouten gezongen (lacht). We stelden ons op deze manier als gloednieuw ensemble kwetsbaar op, maar ook dat is essentieel bij het traject dat we de leerling-componisten willen bieden. Als we met professionele zangers fouten maken, zijn dat vaak de plaatsen waar de uitdagingen zitten voor een amateurkoor. De feedback was dan ook vaak gekoppeld aan deze plaatsen waar bepaalde uitdagingen en moeilijkheden naar boven kwamen.'
Identificeerden jullie in de vocale composities terugkerende aandachtspunten voor jonge componisten?
Anna Nuytten: 'We hebben bijgestuurd in de woordplaatsing en de prosodie, de plaatsing van de legatobogen, de lengte van de zinnen en de ademhalingen. Maar ook op gebied van notatie, bladspiegel en visuele aspecten hebben we nuttige tips kunnen geven. We hielden het heel concreet en dichtbij de partituur, waardoor de leerlingen écht verder konden met de feedback.'
Hans Helsen: 'De opdracht aan onze leerling-componisten was niet eenvoudig: schrijven voor non-professionals. Je hebt allerlei ideeën als componist, maar soms moet je je aanpassen aan je doelgroep om zelf tevreden te zijn van het resultaat. Dat resultaat moet voor amateurkoren toegankelijk zijn, maar het is voor componisten soms moeilijk om de uitdagingen van een werk juist in te schatten. Een compositie is het resultaat van je eigen creatieve brein, en bijgevolg is alles in dat resultaat voor jezelf als componist ook duidelijk. Een componist schat het eigen werk daardoor vaak eenvoudiger in dan het eigenlijk is. Ik merk het ook bij mezelf, je schat vaak de muziek eenvoudiger in dan ze eigenlijk is. Precies omdat je ze als componist al zo vaak in je hoofd gehoord hebt en weet wat er gaat komen. Dat geldt zeker ook voor het tempo, dat staat bijna altijd te snel genoteerd, net omdat je het werk als componist al zo goed kent. Ondertussen zet ik op mijn eigen composities een tempo dat 10% lager is dan wat ik in mijn hoofd heb. Dat blijkt dan later effectief het tempo dat ik wilde.'
HET CONCERT ALS KERS OP DE TAART
Hoe loopt het project nu verder, na de leessessie met MAVIS?
Nicolas De Cock: 'De volgende stap is het concert op 7 mei, MAVIS zingt dan een selectie van de koorwerken. Dat klonk aan het begin van het schooljaar heel spannend - wij wisten natuurlijk niet op voorhand wat het resultaat zou worden, maar ondertussen hebben we er alle vertrouwen in. Er zitten echt schitterende werken tussen! Ik voorspel dat het publiek verrast zal zijn, als zondagse supporter binnen zal komen, maar in grote bewondering naar huis zal gaan.
Hans Helsen: 'Dat kan ik beamen. Nicolas en ik zijn ontzettend onder de indruk van het resultaat. We zijn zeer trots op onze leerlingen.'
Nicolas en ik zijn ontzettend onder de indruk van het resultaat. We zijn echt trots op onze leerlingen.
Kan je dit traject vertalen naar andere locaties?
Hans Helsen: 'We zouden het heel fijn vinden om dit unieke project in de toekomst met andere academies uit te werken. Ook in een conservatorium zou dit project uitstekend passen. Het niveau van de output is veel hoger dan wij hadden durven dromen.'
Nicolas De Cock: 'Het project heeft zoveel sterktes voor iedereen: de externe blik en feedback betekenen een eyeopener voor de leerlingen, maar evengoed voor ons als leraar. De uitvoering door een professioneel ensemble is ontzettend waardevol voor de leerlingen en creëert podiumkansen voor het nieuwe MAVIS. Komt daarbij dat de werken op Koorklank.be zullen verschijnen, waardoor de muziek ook buiten beide academies haar weg kan vinden.'
DE LEERLINGEN
We belden met Cathy Legley, leerlingen van Hans Helsen in STAP, leerkracht klassieke talen in het middelbaar onderwijs en Boris Lecompte, leerling van Nicolas De Cock in KADE en boekhouder.
Schreef je nu - tijdens het project - voor het eerst voor koo
r?
Boris Lecompte: 'Ik schrijf al meer dan twintig jaar, sinds mijn vijftiende, maar voornamelijk voor orkest. Daarin gebruik ik soms ook koor, maar eerder om een bepaald effect te bereiken en zonder veel tekst. Zoals we nu binnen dit project gewerkt hebben aan een werk met tekst, waarbij de stemmen zo centraal staan, dat is de eerste keer voor mij.'
Cathy Legley: 'Ik heb vroeger woord gevolgd, speel toneel en hou van teksten. Toen ik drie jaar geleden begon te componeren bij Hans wilde ik dus ook graag tekst integreren. Vaak werden dat composities voor stem en piano of stem en een ander instrument, maar nog niet voor meerdere stemmen. Ik was nu dus ook meteen gewonnen voor het idee om iets voor koor te schrijven.'
Welk stuk van jou kunnen we op 7 mei beluisteren?
Boris Lecompte: 'Ik koos een gedicht van Sydney Lenier (1842-1881), a Song of Eternity in Time, dat ik zette voor vierstemmig a cappella koor. Het werk begint klein en werkt naar een drietal sleutelmomenten met elk een verschillende emotie. Omdat ik tijdens het schrijven van dit werk zoveel mensen tegen kwam met als sterrenbeeld Waterman, en ook de dichter een Waterman bleek, besloot ik ondertussen een orkestwerk te schrijven The Aquarian waarin ik het refrein van mijn koorwerk verwerkt heb. '
Hoe ervaar jij het project?
Boris Lecompte: 'Ik had nooit verwacht dat het effect van het horen van je eigen vocaal werk tijdens een uitvoering zo intens kon zijn. Bij de leessessie met MAVIS merkten wij allemaal pas hoe sterk de kracht van een tekst is en hoe die het effect op de luisteraar vergroot. We kunnen ons een klankmatige voorstelling maken van het geheel dankzij onze muziekprogramma's, maar daarin blijft de tekst natuurlijk achterwege. Het is magisch om dan het stuk met tekst te horen. Ik was zelf trouwens ook heel erg onder de indruk van de werken van de medeleerlingen tijdens de leessessie. Door dit tussentijds al te horen, kregen wij allemaal nog meer goesting om het verder af te werken.'
Cathy Legley: 'Ik denk dat we dat allemaal gevoeld hebben. Ik ben beginnen componeren aan de piano. Ik heb een bepaalde sfeer in mijn hoofd en kies klanken en akkoorden. Dan zet ik alles op Musescore en beluister het resultaat. In zo'n computerprogramma is het klankbeeld natuurlijk totaal niet vocaal. De tekst ontbreekt, de textuur en de gelaagdheid verdwijnen. Het is dus pas wanneer je het echt hoort, dat je kan oordelen of het werkt of niet. En daar kwam MAVIS natuurlijk in beeld. Fantastisch was dat.'
'Er zitten erg uiteenlopende composities tussen, en ieder stuk is uniek, elk volgens zijn achtergrond en mogelijkheden. Bij mij zijn verhalen vaak het uitgangspunt, bij andere leerlingen kunnen dat eerder melodieën of akkoorden zijn. Ik was echt verbaasd van de output. We zijn leerlingen die dit als hobby doen en er komen zulke knappe zaken uit! Ik had twee of drie jaar geleden nooit gedacht dat we zoiets konden schrijven. Ik ben Nicolas en Hans heel erg dankbaar voor dit traject. Ze hebben ons steeds op ons gemak gesteld en slaagden erin ons - elk op ons eigen niveau - te begeleiden naar echte pareltjes.'
