Koorknaap wordt componist: Henry Purcell

In de reeks over de geschiedenis van koorzingen en koormuziek hadden we het de vorige keer over Heinrich Schütz. Dat beviel wel, zo’n Hendrik, en daarom kijken we in deze achtste aflevering naar Henry Purcell (1659-1695). Bijna zijn hele oeuvre is vocaal. Solistisch werk, zeker, maar ook grote hoeveelheden heerlijk zingbare koormuziek.

Geschiedenis van de vocale muziek

De Engelse Mozart. De Britse Orpheus.

Henry Purcell (1659-1695) beschrijf je niet zomaar als ‘barokcomponist van de late zeventiende eeuw’. Hij componeerde in vele genres, en alles was van de hoogste kwaliteit. Hij stierf jong, maar liet een groot oeuvre na, dat in Engeland en ver daarbuiten nooit vergeten is. Tot vandaag weet hij de ziel van de Engelsen te raken. Bij zijn driehonderdste verjaardag, in 1959, waren de trompetten van onder meer Benjamin Britten en Michael Tippett niet lang genoeg om alle noten uit te stoten die ze op hun lofzang hadden.

Over de mens Henry Purcell weten we heel weinig. Wie was zijn familie, waar en wanneer is hij geboren, wat was zijn achtergrond, wie waren zijn vrienden? Er zijn bijna geen persoonlijke verhalen over hem bekend. Geen anekdotes, bijna geen brieven. We moeten dus gissen en veronderstellen. Over Henry Purcell als componist weten we misschien meer, tenminste als muziek ons iets kan zeggen over de maker ervan. Waarom schreef hij wat op welke teksten? Reflecteert de keuze voor soms erg donkere thema’s in zijn muziek een wat gloomy karakter? Ook dat weten we niet.

What's in a name

De familie Purcell behoorde tot de Londense middenklasse. De Purcells waren timmerlui. Toch was het hen van in de zestiende eeuw toegestaan een heraldisch wapen te voeren. Daar staan varkens op. Waarom? Misschien Purc/Pork: ‘varken’? Dan is de ‘ell’ een verkleining van dat varken. De familie Varkentje dus — een verwijzing naar een verleden in de varkenshoederij?

Soms spreekt men de naam Purcell uit met de nadruk op de tweede lettergreep, die dan rijmt op Duracell. Er is geen enkele indicatie dat Henry’s naam in zijn tijd op die wat Fransere manier werd uitgesproken. Doe maar ‘Purcell’, min of meer rijmend op ‘omhulsel’.

Chapel Royal

De familiebanden zijn onduidelijk. Onze Henry Purcell was waarschijnlijk neef van Daniell Purcell, componist en organist. De vermoedelijke vader van Henry, ook een Henry, was actief binnen de Chapel Royal, toen en nu nog steeds een centraal onderdeel van de spirituele ondersteuning van het Britse koningshuis. Het was dan ook logisch dat Henry daar koorknaap werd.

Charles II had bij zijn terugkeer uit ballingschap de Chapel Royal in ere hersteld. Dat was nodig, na de culturele woestijn die de puriteinen van Cromwell hadden veroorzaakt - ze hadden zelfs het orgel van de Chapel Royal onbruikbaar gemaakt.

Enkele van de grootste namen van de Engelse muziekgeschiedenis waren sinds de zestiende eeuw actief geweest aan de Chapel Royal: Tallis, Byrd, Bull, Gibbons. En dan kwam er dus kleine Henry, vanaf de leeftijd van zeven of acht jaar. Hij kreeg les van onder meer John Blow en Henry Cooke, bijgenaamd Captain Cooke. Die moedigde de kinderen aan om ook zelf te componeren, hetgeen verklaart waarom Henry op zijn achttiende een job als ‘composer for the violins’ te pakken heeft. Op dat moment zingt hij niet meer bij de Chapel Royal. De bezetting was twaalf koorknapen, en wie de baard in de keel kreeg werd bedankt voor zijn diensten, of kreeg een andere functie. In de archieven van de Chapel Royal van 1673 staat Henry’s afzwaaien netjes genoteerd:

Henry Purcell, late child of His Majesty’s Chapel Royal, whose voice is changed and gone from the Chapel.

Anthems

Henry Purcell was dertig jaar lang kerkmuzikant. Van koorknaap tot gevierd componist. De kerkmuziek die hij schreef is Anglicaans en liturgisch. Je hebt de services, zoals de ochtend- en avonddiensten, waarvoor allerlei muziek nodig is. Daarnaast anthems, van verschillend pluimage, bijna altijd op psalmteksten. De full anthem wordt vooral door een koor gezongen, terwijl in de verse anthem meer solistenwerk nodig is. Verder zien we symphony anthems, waarbij symphony verwijst naar instrumentale toevoegingen, altijd door strijkers. Dit laatste werd aangemoedigd door Charles II, die enige frivoliteit wel kon smaken. Het is echter twijfelachtig dat die symphony anthems door het 24-koppig strijkorkest van de koning werden begeleid: de Chapel Royal in Whitehall was daarvoor gewoonweg te klein. De facto werden koor en solisten met een strijkkwartet begeleid, waarschijnlijk aangevuld met een tokkelinstrument.

In de bovenstaande categorieën laat Purcell zich van een grootse, expressieve, soms theatrale kant zien. Maar dat hoort bij het koninklijk hof. Voor de context van huiselijke devotie schreef hij ook heel eenvoudige zettingen van psalmen of religieuze gedichten. Daar netjes tussenin zit het sobere maar aangrijpende Thou knowest, Lord, wellicht bedoeld voor de begrafenis van Queen Mary in 1695 — het jaar van Purcells eigen overlijden.

Odes

Een aparte categorie in het werk van Purcell: de odes. Omdat hij zo dicht bij het koningshuis stond, werd Purcell vaak gevraagd om bepaalde gebeurtenissen wat extra luister te geven. Komt de koning terug naar Londen vanuit zijn zomerverblijf? Dan hebben we een welcome song nodig — zoals The summer’s absence unconcerned we bear (voor Charles II, 1682). Vieren we de verjaardag van de koningin? Henry, schrijf jij een verjaardagsode? Now does the glorious day appear (voor Mary II, 1689). Zeven keer verzorgde Purcell zo’n verjaardagsgeschenk voor de koningin. Nooit maakte hij zich er makkelijk vanaf. Dit zijn (korte) oratoria: een brede bezetting met solisten, koor en vol orkest, en een gevarieerde opeenvolging van nummers, nu eens intiem dan weer magistraal groots. Of komt het feest van de Heilige Cecilia er weer aan, de patroonheilige van de muzikanten? Hail, bright Cecilia (1692).

Liederen, soms catchy

Naast de muziek voor eredienst, hof en theater, waarvoor Purcell zo bewonderd wordt, zouden we bijna vergeten dat hij ook echt een liedcomponist was, die alle middelen wist in te zetten om tot dramatische expressie te komen. Dat vonden zijn tijdgenoten al. Zijn uitgever zegt in het voorwoord tot Orpheus Brittanicus dat Henry Purcell beschikte over ‘a peculiar Genius to express the energy of English Words, whereby he mov’d the Passions of all his Auditors’.

A peculiar Genius to express the energy of English Words, whereby he mov’d the Passions of all his Auditors

Een uitgever zal in een voorwoord uiteraard graag bewimpelen, maar we kunnen het ook zelf vaststellen. Er zijn vele tientallen voorbeelden, van het charmante, liefelijke If music be the food of love tot het tragische Tell me, some pitying angel — over een moeder bij haar dode kind, met de herhaalde uitroep ‘Gabriel!’ op wanhopig hoge noten.

Een wel heel bijzonder fenomeen in deze groep is de catch. Er zijn zo’n zestig van die catches bekend van Purcells hand. Je zou het matrozenliederen kunnen noemen, want de teksten zijn aan de ruwe kant, niet altijd vrouwvriendelijk, en ze zijn duidelijk bedoeld om door mannen te worden gezongen. Het zijn allemaal canons, dus prettig om zingen zijn ze zeker. En getuige sommige teksten zal het je makkelijker gaan met een pint in de hand: He that drinks is immortal.

Henry Purcell Memorial Statue, London (1995)

Mr. Purcell's farewell

Enkele maanden na zijn 36ste verjaardag wordt Henry Purcell ziek. Had hij een griep opgelopen, of was het tuberculose? We weten het niet. Het is november 1695, en volgens de posthuum uitgegeven liedbundel Orpheus Britannicus was From rosy bow’rs het laatste lied dat hij maakte: ‘The last song the Author Sett, it being in his Sickness’. Op 21 november maakt hij zijn testament, en diezelfde avond nog sterft hij.

Eerder dat jaar had Purcell de Funeral music for Queen Mary geschreven, onder meer op de tekst ‘Midden in het leven staan we in de dood’. Hij wordt begraven in Westminster Abbey, en tijdgenoten vallen over elkaar in hun eerbetoon aan de meester. Jeremiah Clarke bedenkt zijn collega met Come, come along for a dance and a song — ondanks de titel wel degelijk een in memoriam voor Purcell: 'de Shakespeare van de muziek'.

Je kan zowel op Spotify als op YouTube een playlist opzetten die hoort bij deze artikelenreeks. Bijna 3 uur luisterplezier!